Poronienie a martwe urodzenie
Rozróżnienie pojęć poronienia i martwego urodzenia sprowadza się do czasu zakończenia ciąży.
Poronienie to wydalenie lub wydobycie z ustroju matki płodu, który nie oddycha i nie wykazuje żadnego innego znaku życia, jeśli nastąpiło przed upływem 22 tygodnia ciąży.
Martwe urodzenie natomiast (inaczej zgon płodu), to całkowite wydalenie płodu lub jego wydobycie z ustroju matki, jeśli nastąpiło po upływie 22 tygodnia życia, a płód nie oddycha ani nie wykazuje innych oznak życia takich jak np. skurcze mięśni czy akcja serca.
Prawa w przypadku poronienia lub martwego urodzenia
Wiele kobiet, w obliczu utraty ciąży lub martwego urodzenia, nie zdaje sobie sprawy z tego, że przysługują im określone prawa, szczególnie jeśli do zakończenia ciąży dochodzi na wczesnym jej etapie.
Często zdarza się, że nikt z osób profesjonalnie towarzyszących kobiecie, takiej informacji nie udzieli. Z racji tego, że strata w okresie okołoporodowy nadal jest tematem tabu, rzadko taką informację uzyskamy od koleżanki czy innej bliskiej nam osoby.
Brak rzetelnej i pełnej informacji rzutuje na decyzje, które podejmowane są bez pełnego rozeznania co do realnej oceny własnej sytuacji prawnej. Konsekwencje tak podjętych decyzji mogą okazać nie niezwykle brzemienne w swych skutkach, szczególnie w aspekcie psychologicznym, w tym w przeżywaniu żałoby.
Tymczasem niezależnie od czasu zakończenia ciąży oraz bez względu na to czy do straty doszło w szpitalu czy też poza nim, każdej kobiecie przysługują te same prawa, a mianowicie:
- Prawo do rejestracji dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego
Aby zarejestrować dziecko w Urzędzie Stanu Cywilnego, należy uprzednio określić płeć dziecka oraz uzyskać Kartę Martwego Urodzenia.
Stosownie do treści art 53 ustawy z dnia 28 listopada 2014 roku Prawo o aktach stanu cywilnego, KARTĘ MARTWEGO URODZENIA przekazuje podmiot wykonujący działalność leczniczą. Pod pojęciem tym mieści się zarówno podmiot leczniczy jak i praktyka zawodowa, a więc może to być zarówno lekarz pogotowia ratunkowego, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, lekarz, który udzielał ciężarnej świadczeń medycznych (a więc lekarz prowadzący ciążę) jak i lekarz oddziału szpitalnego, w przypadku utraty ciąży podczas pobytu w nim.
Zatem po stracie dziecka szpital lub lekarz prowadzący ciążę, mają obowiązek wydać Kartę Martwego Urodzenia, jednak aby to było możliwe, musi zostać określona PŁEĆ DZIECKA. O ile w przypadku ciąży wysokiej, może dokonać tego lekarz na podstawie badania organoleptycznego, tak w przypadku gdy doświadczamy straty na wczesnym etapie ciąży, określenie płci jest znacznie utrudnione. Wówczas bowiem jest ono możliwe tylko na podstawie badań genetycznych, wykonanych z materiału pobranego podczas poronienia.
Niestety w przypadku poronień, szczególnie tych do których dochodzi poza szpitalem, we własnym zakresie trzeba zabezpieczyć materiał do badania genetycznego oraz pokryć jego niemały koszt, z uwagi na brak refundacji ze strony Narodowego Funduszu Zdrowia.
Na podstawie Karty Martwego Urodzenia, bez względu na to czy doszło do poronienia czy też martwego urodzenia, Urząd Stanu Cywilnego rejestruje dziecko i wydaje AKT URODZENIA DZIECKA z adnotacją, że urodziło się ono martwe.
W takim przypadku nie sporządza się dodatkowo aktu zgonu.
Wzór Karty Martwego Urodzenia określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2021 roku, w sprawie wzorów karty urodzenia i karty martwego urodzenia. Natomiast kryteria oceny stosowane przy dokonywaniu wpisów dotyczących poronień i urodzeń martwych, określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 roku w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania.
Ustalenie płci dziecka oraz jego rejestracja w Urzędzie Stanu Cywilnego są niezwykle istotne z punktu widzenia możliwości ubiegania się o określone świadczenia w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych oraz możliwości skorzystania z przysługujących matce uprawnień wynikających z Kodeksu pracy.
Rejestracja dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego jest bowiem podstawą skorzystania z prawa do urlopu i zasiłku macierzyńskiego oraz zasiłku pogrzebowego.
- Prawo do pochówku dziecka.
Bez względu na wiek ciąży oraz niezależnie od tego czy płeć dziecka została określona czy też nie, rodzice mają prawo do pochówku.
Przy czym warto w tym miejscu podkreślić, iż sprawienie pochówku jest uprawnieniem rodziców a nie ich obowiązkiem. Oni zatem decydują o tym czy pozostawić ciało w szpitalu czy je zabrać i pochować we własnym zakresie.
W przypadku braku woli zorganizowania pogrzebu przez rodziców, mogą o to wystąpić pozostali członkowie rodziny, w tym np. dziadkowie, rodzeństwo lub dalsi krewni.
W innym przypadku obowiązek sprawienia pochówku spada na gminę właściwą ze względu na miejsce zgonu. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, gmina obowiązana jest do udzielenia tejże pomocy społecznej o charakterze niepieniężnym, polegającej na sprawieniu pochówku.
Zwłoki dziecka mogą zostać spopielone przez zakład opieki zdrowotnej, dysponujący odpowiednim urządzeniem, a następnie pochowane.
Niezależnie od powyższego rodzice mogą też zdecydować o pozostawieniu zwłok w szpitalu i przekazaniu ich uczelni medycznej, do celów naukowych.
W celu jednak samodzielnego sprawienia pochówku należy odebrać w szpitalu kartę zgonu lub kartę martwego urodzenia, a następnie dokonać wyboru firmy pogrzebowej, która odbierze ciało dziecka ze szpitalnego prosektorium.
Uroczystość pogrzebowa odbywa się zgodnie z wolą rodziców, według obrządku wyznaniowego lub świeckiego.
W tym miejscu raz jeszcze należy podkreślić, iż karta zgonu umożliwia wyłącznie organizację pogrzebu, natomiast karta martwego urodzenia również rejestrację w Urzędzie Stanu Cywilnego, a co za tym idzie nabycie dodatkowych uprawnień.
Przepis art. 11 ust. 5a ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych stanowi, iż w przypadku dziecka martwo urodzonego, bez względu na czas trwania ciąży, dla którego, na wniosek rodziców, sporządzono kartę zgonu, w celu pochowania zwłok nie jest wymagana adnotacja urzędu stanu cywilnego o zarejestrowaniu zgonu.
W obecnym stanie prawnym uzyskanie samej karty zgonu, bez określenia płci, nie daje możliwości ubiegania się o zasiłek pogrzebowy.
Dnia 18 czerwca 2021 roku został złożony projekt ustawy zakładający objęcie prawem do zasiłku pogrzebowego nowej grupy uprawnionych, w tym rodziców, w przypadku pochowania dziecka martwo urodzonego, bez względu na czas trwania ciąży, dla którego sporządzono wyłącznie kartę zgonu. Niestety projekt ten nie został do dnia dzisiejszego rozpatrzony.
- Prawo do zasiłku pogrzebowego
Rodzicom przysługuje zasiłek pogrzebowy, bez względu na czas zakończenia ciąży. Jednak warunkiem ubiegania się o przedmiotowe świadczenie pieniężne, jest uzyskanie aktu urodzenia dziecka z adnotacją o martwym jego urodzeniu oraz skompletowanie dowodów poniesienia kosztów pogrzebu takich jak rachunki czy faktury.
Tak zgromadzone dokumenty, wraz z wnioskiem złożonym na odpowiednim formularzu (Z-12), należy przedłożyć w jednostce Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, właściwej według miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o zasiłek.
Kwota zasiłku wynosi obecnie 4 tysiące złotych, niezależnie od kwoty poniesionych kosztów pogrzebu. A zatem jeżeli koszty pogrzebu przeniosą kwotę 4 tyś. złotych to Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wypłaci kwoty wyższej.
Należy pamiętać też o tym, że zasiłek nie zostanie przyznany, jeżeli wniosek zostanie złożony zbyt późno.
Wniosek o zasiłek należy złożyć w nieprzekraczalnym terminie 12 miesięcy od wystąpienia zgonu. Po tym terminie następuje przedawnienie roszczeń i zasiłek pogrzebowy nie zostanie już przyznany.
- Prawo do urlopu i zasiłku macierzyńskiego
Stosownie do treści art. 180 (1) § 1 Kodeksu pracy, w przypadku urodzenia martwego dziecka, kobiecie – pracownicy przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni (56 dni), nie krócej jednak niż przez okres 7 dni, od dnia zgonu dziecka.
Pomimo, iż sam Kodeks pracy nie czyni rozróżnienia pojęciowego terminu martwego urodzenia i poronienia, to z interpretacji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, wynika wprost, iż uprawnienia wynikające z powołanego powyżej przepisu, przysługują kobiecie również w przypadku poronienia.
Innymi słowy, urlop macierzyński, w skróconym wymiarze 8 tygodni, przysługuje pracownicy, zarówno w przypadku martwego urodzenia jak i poronienia, z tym zastrzeżeniem, iż prawo to kobieta nabywa po uczynieniu zadość formalizmowi jakim jest określenie płci, uzyskanie karty martwego urodzenia i w konsekwencji uzyskanie aktu urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe.
Zgodnie z art. 184 Kodeksu pracy za okres urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach określonych w ustawie z 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. W myśl przepisów powołanej ustawy miesięczny zasiłek macierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku.
- Prawo do odszkodowania z dodatkowej polisy ubezpieczeniowej
Rodzicom przysługuje prawo do odszkodowania, jeżeli wykupili oni odpowiednią polisę ubezpieczeniową i o ile w umowie ubezpieczenia znajdują się odpowiednie zapisy, obejmujące swym zakresem uposażenie na wypadek poronienia lub martwego urodzenia.
Odrębnym zagadnieniem jest odpowiedzialność odszkodowawcza na gruncie przepisów Kodeksu Cywilnego i ustawy o Prawach Pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, w przypadku zawinionego naruszenia praw pacjenta. Wówczas będziemy mieć do czynienia z zadośćuczynieniem.
- Uprawnienia wynikające z rozporządzenia o standardzie organizacji opieki okołoporodowej w sytuacji szczególnej jakim jest poronienie i martwe urodzenie.
O opiece nad kobietą w sytuacjach szczególnych, w tym między innymi w sytuacji poronienia i martwego urodzenia, traktuje rozdział XV Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 roku w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej.
Przedmiotowe Rozporządzenie stanowi, iż kobiecie zapewnia się pomoc realizowaną na różne sposoby.
Przede wszystkim kobieta ma prawo do wyczerpującej informacji na temat:
- stanu zdrowia jej i jej dziecka,
- możliwości uzyskania dalszej pomocy psychologicznej,
- miejsc i organizacji udzielających wsparcia,
- przysługujących jej praw, wynikających z różnych aktów prawnych, a o których mowa powyżej.
Kobiecie należy zapewnić czas pozwalający na oswojenie się z informacją na temat sytuacji położniczej i zdrowotnej jej i jej dziecka oraz umożliwić jej skorzystanie z pomocy psychologicznej, kontakt z duchownym oraz, co niezwykle istotne, skorzystanie ze wsparcia osób jej bliskich.
Nadto Rozporządzenie stanowi, iż kobiety doświadczającej poronienia lub martwego urodzenia, w miarę możliwości, nie należy umieszczać w sali razem z kobietami w ciąży, w połogu lub których ciąża zakończyła się urodzeniem zdrowego dziecka.
Rozporządzenie traktuje też o, z pozoru bardzo oczywistych kwestiach, takich jak:
- należytym szacunku,
- właściwym tonie rozmowy z pacjentką,
- umożliwieniu jej świadomego podejmowania decyzji,
- dbaniu o jej potrzeby i oczekiwania,
- zapewnieniu prywatności oraz intymnej atmosfery podczas wykonywanych badań i zabiegów
- pozyskiwaniu każdorazowo zgody na wykonanie tychże zabiegów i badań.
Co niezwykle istotne placówka powinna zadbać aby kobieta miała możliwość pożegnania się ze zmarłym dzieckiem w obecności osób bliskich, jeśli tylko taką potrzebę wyrazi.
Kobieta winna też otrzymać opiekę laktacyjną stosownie do okoliczności mających wpływ na jej indywidualną sytuację.
- Prawo do dokumentacji medycznej
Pisząc o prawach kobiet doświadczających poronienia lub martwego urodzenia nie należy też pominąć tego wynikającego z art. 23 ust.1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
Mianowicie artykuł ten stanowi, iż kobieta doświadczająca straty ma prawo do dostępu do swojej dokumentacji medycznej, a więc dokumentów dotyczących jej stanu zdrowia i udzielonych jej świadczeń zdrowotnych.
Tymczasem podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych jest obowiązany prowadzić, przechowywać i udostępniać dokumentację medyczną oraz zapewnić ochronę danych zawartych w tej dokumentacji.
autor Joanna Nowak